Sparta NL250 - 1954
Als liefhebber van Nederlandse motoren mag het grootste Nederlandse motormerk natuurlijk niet in mijn verzameling ontbreken. En dan heb ik het natuurlijk over Sparta. Sparta heeft motorfietsen gebouwd van 1931 tot en met 1960, in totaal 26641 stuks, waarvan 5052 voor export en dus maar liefst 21589 stuks voor de Nederlandse markt. Hoogtepunten met meer dan 1000 stuks per jaar waren de jaren 39 en 40, en 49 tot en met 56.
Het begin van Sparta was in 1917, toen de heren Verbeek, Schakel en Krijgsman in Apeldoorn een "grossierderij in fietsen en fietsonderdelen" oprichtten onder de naam Verbeek & Schakel. Kort daarna werden verschillende merknamen overgenomen, waaronder Sparta.
In 1931 kwam de eerste Sparta motorfiets uit: een zwaar uitgevoerde fiets met een 74cc Sachs inbouwmotortje. Net zoiets als mijn 1932 Hulsmann en mijn 1934 Simplex dus. Na verschillende van deze fiets-achtige modellen met trappers, steeds voorzien van een 74 of 98cc Sachsmotor, kwamen in 1934 ook de eerste echte motoren zonder trappers uit. Er waren 2 98cc varianten, een ook voorzien van het 98cc Sachs blok maar nu in de variant met kickstarter, de ander van een 98cc Villiers Midget motor met losse 2-versnellingsbak. Daarnaast was er ook een 150cc Villiers. De varianten met trappers bleven echter tot 1937 in het leveringsprogramma.
In
1935 kwam er een model met 200cc Villiers motor bij, en in 1937 waren er modellen met 120cc JLO motor leverbaar. In 1939 werd er overgeschakeld naar motorfietsen met 125cc JLO en Villiers (9D, beter bekend als AAA of 3A) motoren, nog steeds onder de 60 kilo grens die een vrijstelling van "persooneele belasting" (een belasting op luxe goederen) opleverde.
Ook in de eerste oorlogsjaren 40-42 wist Sparta nog motorfietsen te bouwen, uiteraard niet meer met de Engelse Villiers blokken maar uitsluitend met Duitse JLO en Sachs motoren.
In 1945 werd de draad weer opgepakt met overgebleven Sachs blokken, maar vanaf 1947 werden weer 125cc Villiers 9d motoren gebruikt. Vreemd genoeg schuin voorover hangend in het frame, naar verluid omdat op die manier een restant uitlaten bedoeld voor de motoren met Sachs blokken gebruikt konden worden. De materiaalschaarste in die jaren noopte tot creativiteit!
In 48 en 49 werden zowel 125 JLO als Villiers (nog steeds 9D) blokken gebruikt, maar eind 1949 kwamen 2 compleet nieuwe motoren op de markt. Deze waren voorzien van een nieuw frame met telescoop voorvork en plunjer achtervering. Als motoren werden de nieuwere Villiers varianten gebruikt, de 10D met 125cc, en 6E met 200cc. In 1951 kwam daar een variant bij met een 250cc Victoria blok (hetzelfde als in de Victoria KR25). In de jaren daarna werd dit motorblok verder ontwikkeld (en werd hun eigen motorfiets uiteindelijk omgedoopt tot KR26), waarbij het vermogen groeide van 9 naar maar liefst 14 pk.
In 1955 kwam Sparta met wat later hun laatste generatie motorfietsen bleek te zijn, met een plaatframe en de toen modieuze 16 inch wielen. Dit model was verkrijgbaar met hetzelfde Victoria blok, maar voor de veeleisende motorrijder ook met een flitsende JLO 2–cilinder motor van (ook) 250cc.
Als gezegd wilde ik ook graag een Sparta hebben, en wel een specifiek model. Ik wilde er een met het Victoria motorblok, want de verschillende Villiers motoren heb ik al in mijn Hulsmannen. En omdat ik het plaatframe wat te modern vind wilde ik er persé een met het buizenframe. En dan natuurlijk het liefst de sterkste 14 pk uitvoering.
In april 2019 werd ik getipt dat er
een in fraaie staat te koop was. Na een korte bezichtiging en proefrit was de koop snel gesloten, en zodoende ben ik nu Sparta eigenaar. Hier een paar foto's:
Het Victoria KR26 motorblok
Na aankoop bleken er ondanks de zeer fraaie uiterlijke staat toch een paar dingen technisch niet 100% te zijn. Zo bleken de kurkjes in de koppeling finaal versleten te zijn, de zuiger was niet best en de uitlaten waren verschillend en niet geheel passend. Ook de ontstekingsspoel bleek, alhoewel hij in koude toestand nog wel vonken leverde, dusdanig slecht te zijn dat vervanging nodig was. Inmiddels zijn deze zaken opgelost en heb ik de eerste toerrit met mijn Sparta gereden!
Natuurlijk ben ik meteen lid geworden van de Sparta Motorclub! Een heel gezellige en actieve club die jaarlijks diverse ritten organiseert en aan evenementen meedoet, en waar de leden terecht kunnen voor technisch advies en hulp. Echt een aanrader voor de liefhebber.
Heel leuk is ook dat de club de originele boeken heeft waarin de Sprat fabriek bijhield welke motoren geleverd waren. Daarin is van elke motor terug te vinden op welke datum hij aan welke klant geleverd is. Ik heb een scan ontvangen met daarin de gegevens van mijn motor:
Hij is afgeleverd op 12 april 1954 aan de Gebroeders Haaker te Badhoevedorp. Leuk is dat de RDW deze datum ook weer heeft overgenomen op het nieuwe kenteken dat voor de motor is afgegeven.
Ik had nog nooit van deze motorzaak gehoord,maar even Googelen leverde al snel deze advertentie uit De Volkskrant van december 1960 op:
De zaak bestaat anno 2023 nog steeds, maar is sinds 1957 een autobedrijf. Van hun website:
Wij zijn een echt familiebedrijf; opgericht in 1937 door de broers Jaap en Flip Haaker. Zij maakten van hun hobby, motorfietsen, hun beroep. Hun zaak startten zij achter het ouderlijk huis aan het Eksterplein in Badhoevedorp. In 1945 verhuisden zij naar een echt winkelpand aan de Pa Verkuyllaan 43 in Badhoevedorp.
Met het verworven Fiat-dealerschap in 1957 groeide het bedrijf snel. In 1981 vestigden de broers zich met hun bedrijf op de huidige locatie, Kamerlingh Onneslaan 10 in Badhoevedorp. Al die tijd heeft een Haaker-telg aan het roer gestaan, inmiddels de derde generatie.
|
